Om alle stadspoorten van Nederland op www.stadspoorten.nl te vermelden is er veel onderzoek gedaan naar de locaties van de nog bestaande poorten, als bronnen hiervoor zijn verschillende boeken geraadpleegd zoals: Middeleeuwse Stadswallen en Stadspoorten in de Lage Landen (H. Janse en Th. Van Straalen) 1974, Nederlandse Vestingen (C.A. de Bruijn en H.R. Reinders) 1967, Shell-journaal van Nederlandse stadspoorten (Dr. J.M. Fuchs en W.J. Simons) 1979, Vestingsteden (Siebe Huizinga) 1994, Verschanste Schoonheid – historische verdedigingswerken in Nederland (Noortje de Roy van Zuyderwijn) 1977 en de herdruk hiervan met de titel Neerlands Veste (Noortje de Roy van Zuyderwijn) 1988.
Vervolgens zijn de websites bezocht van de verschillende steden om de laatste inzichten en ontwikkelingen van de monumenten te kunnen vermelden, en niet op de laatste plaats is het vermelden waard dat bezoekers van deze website soms ook aangeven dat hun stad een poort bezit welke niet in het overzicht waren opgenomen.
Het is de bedoeling dat nog enkele poorten bezocht gaan worden, bijvoorbeeld de Munttoren te Amsterdam en een hernieuwde poging om beide poortjes in Maastricht te fotograferen, de St.Pieters(water)poort en het Nieuwenhofpoortje, het Daendelspoortje in Hattem. Om de restanten van de Noordpoort in Brielle op te nemen in het overzicht is onzeker door de bouwplannen op die locatie.
De replica’s te Grave van de Maaspoort, Valkenburg van de Geulpoort en de Schemer- en Hameipoort in Alkmaar worden niet opgenomen in dit overzicht.
Cartoon door Hallie Lama (collectie Remy Steller)
HATTEM DAENDELSPOORTJE.
Het Daendelspoortje dankt zijn naam aan de in zijn nabijheid staande prachtige historische Daendelshuis of De Tinne uit 1618 waar voornamelijk de schoonvader (de beroepsmilitair en ‘prinsgezinde’ Van Vlierden) van Herman Willem Daendels (1762-1818) woonde. Het Daendelspoortje in de zuidelijke stadsmuur is verbonden met de patriot die hier samen met zijn geliefde Aleida de stad uitvluchtte.
Via het brugje over de gracht bereikt men het Daendelspoortje. In de eerste opzet van de ommuring stond ter plaatse van dit poortje de Nieuwstadpoort en direct daarachter, aan de Adelaarshoek, het oude Raadhuis wat bij een beleg in 1528 zoveel schade had opgelopen dat men het raadhuis in 1533 verhuisde naar de huidige locatie aan de Markt.
Wanneer de Nieuwstadpoort is gesloopt en of er nog sporen van terug te vinden zijn in de tegenwoordige muurdoorgang is onbekend, wel aannemelijk is dat het Nieuwstadpoort is geweest waardoor Herman Willem Daendels de stad ontvluchte omdat pas in het midden van de 19de-eeuw poorten en stadsmuren in groten getale werden gesloopt in Nederland.
DELFTZIJL GROTE WATERPOORT.
De Waterpoort in de dijk aan de Eemszijde het einde van de Havenstraat was oorspronkelijk een vestigingpoort, en werd in 1833 werd ter vervanging van de voorgaande waterpoort uit 1715 herbouwd. Tijdens het beleg van Delfzijl (1813-1814) was de poort gesloten. Na het beleg kwamen de Engelse mariniers door de Grote Waterpoort de vestingstad binnen.
Bovenin de poort is een kroon met een W. geplaatst deze herinnert aan Koning Willem I, die toen het bewind voerde.
BRIELLE NOORDPOORT.
Een belangrijke poort in de vaderlandse geschiedenis is de Noordpoort in Brielle, de stadspoort waardoor op 1 april 1572 de watergeuzen Brielle binnendrongen en zo de stad veroverden op de Spanjaarden ‘in naam van Oranje’. Brielle werd hierdoor tijdens de Tachtigjarige Oorlog de eerste stad die bevrijd werd van de Spaanse overheersing.
Door verzanding van de haven werd de poort minder gebruikt en nadat er een nieuwe haven werd gegraven werd de poort rond 1619 afgebroken en vervangen door de Waterpoort bij het Maarland.
Tijdens de restauratie van de wallen het Noorderbolwerk op bastion IX in 1922 werden de fundamenten van de Noordpoort teruggevonden die in het verlengde ligt van de Dijkstraat en op 1 april van dat jaar door koningin Wilhelmina onthuld.
Bij de opgraving van 1974 bleek de poort een veel groter fundament te hebben dan aanvankelijk werd gedacht. De steunberen lopen ver door in Noordelijke richting, terwijl de kantelen van de poort aanmerkelijk groter blijken dan werd vermoed, waarna men in 1975 besloot de restanten boven het maaiveld op te trekken.
Op 1 april 2022 is het 450 jaar geleden dat Brielle van de Spanjaarden werd bevrijd en heeft men onzalige idee gelanceerd om bouw van de houten verbeelding van de Noordpoort te maken die moet verrezen op de plek van het 1-april monument waardoor het kleine beetje wat van de poort over is ook aan het zicht onttrokken wordt.
AMSTERDAM REGULIERSPOORT/MUNTTOREN.
Van de tussen 1480 en 1487 gebouwde Regulierspoort, onderdeel van de oude Middeleeuwse stadsmuur, is tegenwoordig alleen een gedeelte van de westelijke poorttoren over, in 1619-1620 kreeg de stompe toren een achtkantige bovenbouw en een sierlijke open lantaarn naar een ontwerp van Hendrick de Keyser, met daarin een uurwerk met vier wijzerplaten, en in 1668 een beiaard van de Gebroeders Hemony, tegenwoordig kennen we het gebouw onder de naam Munttoren op het Muntplein.
De Regulierspoort had twee torens met daartussen een poortgebouw. Deze stadspoort was een van de drie hoofdpoorten van de middeleeuwse vestingwerken van Amsterdam. De poort was genoemd naar het Reguliersklooster (1394-1532). Dit klooster stond ter hoogte van de latere Keizersgracht buiten de Regulierspoort.
Na de stadsuitleg van 1585 was deze stadsverdediging niet meer nodig en verloor de poort zijn functie. Ten behoeve van een glasblazerij werd in 1613 de muur rechts van de poort gesloopt. Aan de andere zijde kwam in 1616 een wachtlokaal, Twee jaar later ging de stadspoort in vlammen op. Men vermoedde dat de brand in het glashuis is ontstaan, maar de brand kon ook in de toren zijn ontstaan waar de wacht zat. Men besloot alleen de westelijke toren te herbouwen. Het wachthuis had de brand van 1618 redelijk doorstaan, de zaal op de verdieping heeft nog lange tijd dienstgedaan als gildekamer en werd in 1674 verbouwd tot herberg en werd in de negentiende eeuw afgebroken en vervangen door het huidige gebouw.
ALKMAAR SCHERMERPOORT EN HAMEIPOORT.
Van de maar liefst zeven stadspoorten, die de vesting van Alkmaar ooit telde, is weinig meer over. Alleen van de Schermerpoort is nog iets terug te vinden en de in 2015 gereconstrueerde Hameipoort de voorpoort voor de niet meer bestaande Boompoort.
Aan het Heiligland op het Schermereiland staat het ‘Schermerhek’. Het is een spijlenhek, een soort voorpoort, bestaande uit twee delen, ieder bevestigd aan een hardstenen staander uit 1712, deze staanders tonen de kleurige familiewapens van de vier burgemeesters, die in dat jaar regeerden. Bovenop staan twee uit zandsteen gebeeldhouwde groepen kinderen met een bok en een schaap, van de hand van Jacob Vennekool, de Schermerpoort zelf, daterend uit 1639 en is gesloopt in 1853. In dat jaar werd ook de ophaalbrug afgebroken en vervangen door een nieuwe brug. Net over die brug, Heiligland 65, staat het in 2008 gerestaureerde ‘accijnshuis’. Dit is een uit ongeveer 1850 daterende poortwachterwoning in Hollandse waterstaatstijl, onder andere voorzien van een luifel met pilaren.
De uit 1725 daterende Hameipoort was vroeger een sierlijk hek op de Boombrug naar de voormalige Boompoort, de naam wekt de suggestie dat het om een voorpoort gaat met een hamei(valhek) maar dit is niet het geval.
De Boompoort zelf is van eerdere datum en dateert van c.a. 1582, hij dankt zijn naam aan de in 1572 geplaatste nieuwe palenrij in het Zeglis om de haven beter te kunnen afsluiten. Een palenrij met drijvende afsluitingen ‘bomen’ genoemd belette schepen verder te varen. De Boompoort is in 1865 gesloopt.
De Hameipoort was een extra obstakel op de Boombrug naar de Boompoort en ging ’s nachts op slot, de ophaalbrug ging omhoog en de Boompoort deuren werden gesloten, dus een driedubbele beveiliging van de stad, ruim 10 jaar na de sloop van de Boompoort ontkwam de Hameipoort in 1876 ook niet aan de slopershamer.
In 2015 is de replica van de Hameipoort en Boombrug gereedgekomen met de opening van de poort is een historisch stukje Alkmaar, tussen de Voormeer en het Zeglis weer in ere hersteld.
Schermerhek
Hameipoort
MAASTRICHT ST. PIETERS(WATER)POORT.
Deze waterpoort lag naast de voormalige St.Pieterspoort, door deze waterpoort stroomt de buitenste Jekertak de Nieuwstad in, In de waterpoort kon men een ijzeren valhek (‘reek”in het Maastrichts) neerlaten. De Nieuwstad behoorde tot het grondgebied van de Luikse Heerlijkheid Sint-Pieter, maar werd uit overwegingen van militair aard door Maastricht geannexeerd. Rond 1515 werd het gebied ommuurd, uit die periode dateert de waterpoort. Aan de Stadszijde komt de Jeker uit bij de Leeuwenmolen of de Molen van Clemens.
Vroeger hebben hier nog de Neustadmolen en de Höfkensmolen gelegen. Poort lag net naast de St.Pieterspoort en naast de Poortwachtershuis.
Naast de waterpoort aan de oostelijke zijde was een muurtoren te zien. Op deze locatie staat niet alleen de Sint Pieterspoort, maar ook de waterpoort voor de Jeker die ernaast lag. Deze waterpoort bestaat nog en is in het stadspark te zien inclusief venster met tralies.
MAASTRICHT NIEUWENHOFPOORTJE.
Het Nieuwenhofpoortje, ook wel Begijnenpoortje of poortje bij de Zwingelput genoemd is een kleine doorgang in de tweede ommuring in de Nieuwenhofwal die in de 14de eeuw werd gebouwd, De huidige naam van de poort verwijst naar de Nieuwenhof, het naastgelegen begijnhof.
Het Nieuwenhofpoortje wordt voor het eerst genoemd in een schepenbrief van het kapittel van Sint-Servaas in 1374, volgens de Maastrichtse humanist en eerste stadshistoricus Herbenus (1451-1538) werd het Nieuwenhofpoortje al voor 1485 dichtgemetseld, dit werd gedaan omdat het begijnhof omstreeks die tijd verplaatst werd naar de huidige locatie binnen de toenmalige stadsomwalling.
Door de veranderde oorlogsvoering werden de stadsmuren rond In het midden van de 16e eeuw aan de stadszijde verstevigd met aarden wallen om ze beter bestand te maken tegen kanonskogels,
de inham van het Nieuwenhofpoortje was hierdoor vanaf de stad niet meer zichtbaar terwijl deze aan de veldzijde strak was dichtgemetseld.
Toen in 1908-’09 de aarden wal aan de stadszijde van de Nieuwenhofwal werden afgegraven, en de Nieuwenhofstraat werd aangelegd werd het Nieuwenhofpoortje en de stenen trap naar de weergang boven op de walmuur na 350 jaar herontdekt, de stadsmuur is gerestaureerd en de dichtgemetselde poort opnieuw geopend, hoewel de eerste jaren afgesloten met een hek, aangezien aan de veldzijde de brug over de Jeker er nog niet lag, deze is de jaren veertig van de 20ste eeuw aangelegd alsmede de wandelplaats boven op de walmuur hiermee herkreeg het poortje zijn oorspronkelijke functie terug, in 1988 heeft er opnieuw een restauratie plaatsgevonden. in 2018 is geprobeerd dit poortje uitgebreid te fotograferen maar zoals hieronder is te zien was deze niet toegankelijk.
