Om alle stadspoorten van Nederland op deze site te vermelden, is uitgebreid onderzoek verricht naar de locaties van de nog bestaande poorten. Daarbij zijn de websites van verschillende steden geraadpleegd om de meest recente inzichten en ontwikkelingen rondom deze monumenten op te nemen. Daarnaast hebben bezoekers van de website soms doorgegeven dat hun stad een poort heeft die nog niet in het overzicht was opgenomen.
Enkele poorten moeten nog worden bezocht, zoals de Munttoren in Amsterdam, en er wordt een nieuwe poging gedaan om beide poortjes in Maastricht te fotograferen: de St. Pieters(water)poort en het Nieuwenhofpoortje. Het is echter onzeker of de restanten van de Noordpoort in Brielle kunnen worden opgenomen, gezien de bouwplannen op die locatie.
Replica’s van poorten, zoals de Maaspoort in Grave, de Geulpoort in Valkenburg, en de Schemer- en Hameipoort in Alkmaar, worden niet in het overzicht opgenomen.
DELFTZIJL GROTE WATERPOORT.
BRIELLE NOORDPOORT.
Een poort die een cruciale rol speelde in de Nederlandse geschiedenis is de Noordpoort in Brielle. Op 1 april 1572 drongen de watergeuzen via deze stadspoort Brielle binnen en veroverden zo de stad op de Spanjaarden, dit alles ‘in naam van Oranje’. Brielle werd hierdoor tijdens de Tachtigjarige Oorlog de eerste stad die bevrijd werd van de Spaanse overheersing.
Met de verzanding van de haven nam het gebruik van de poort af. Toen er een nieuwe haven werd gegraven, werd de Noordpoort rond 1619 afgebroken en vervangen door de Waterpoort bij het Maarland.
Tijdens de restauratie van de wallen van het Noorderbolwerk op bastion IX in 1922 werden de fundamenten van de Noordpoort teruggevonden. Deze fundamenten bevinden zich in het verlengde van de Dijkstraat en werden op 1 april van dat jaar onthuld door koningin Wilhelmina.
AMSTERDAM REGULIERSPOORT/MUNTTOREN.
Van de Regulierspoort, die tussen 1480 en 1487 werd gebouwd als onderdeel van de oude Middeleeuwse stadsmuur van Amsterdam, resteert tegenwoordig enkel een deel van de westelijke poorttoren. In 1619-1620 werd de oorspronkelijke stompe toren vervangen door een achtkantige bovenbouw en een elegante open lantaarn, ontworpen door Hendrick de Keyser. Deze lantaarn herbergt een uurwerk met vier wijzerplaten en werd in 1668 voorzien van een beiaard door de Gebroeders Hemony. Tegenwoordig staat dit gebouw bekend als de Munttoren, gelegen op het Muntplein.
De Regulierspoort bestond uit twee torens met daartussen een poortgebouw en was een van de drie belangrijkste stadspoorten van de middeleeuwse vestingwerken van Amsterdam. De poort ontleende haar naam aan het Reguliersklooster (1394-1532), dat zich bevond ter hoogte van de latere Keizersgracht buiten de Regulierspoort.
Na de stadsuitleg van 1585 werd de stadsverdediging van Amsterdam overbodig en verloor de Regulierspoort haar functie. In 1613 werd de muur aan de rechterkant van de poort gesloopt om plaats te maken voor een glasblazerij. Aan de andere zijde werd in 1616 een wachtlokaal gebouwd. Twee jaar later werd de stadspoort verwoest door een brand. Hoewel men vermoedde dat de brand in het glashuis was ontstaan, was het ook mogelijk dat de brand in de toren waar de wacht verbleef, was begonnen. Besloten werd om alleen de westelijke toren te herbouwen.
Het wachthuis had de brand van 1618 redelijk doorstaan; de zaal op de verdieping diende lange tijd als gildekamer en werd in 1674 verbouwd tot herberg. In de negentiende eeuw werd dit gebouw afgebroken en vervangen door het huidige gebouw.
ALKMAAR SCHERMERPOORT EN HAMEIPOORT.
Van de maar liefst zeven stadspoorten, die de vesting van Alkmaar ooit telde, is weinig meer over. Alleen van de Schermerpoort is nog iets terug te vinden en de in 2015 gereconstrueerde Hameipoort de voorpoort voor de niet meer bestaande Boompoort.
Aan het Heiligland op het Schermereiland staat het ‘Schermerhek’. Het is een spijlenhek, een soort voorpoort, bestaande uit twee delen, ieder bevestigd aan een hardstenen staander uit 1712, deze staanders tonen de kleurige familiewapens van de vier burgemeesters, die in dat jaar regeerden. Bovenop staan twee uit zandsteen gebeeldhouwde groepen kinderen met een bok en een schaap, van de hand van Jacob Vennekool, de Schermerpoort zelf, daterend uit 1639 en is gesloopt in 1853. In dat jaar werd ook de ophaalbrug afgebroken en vervangen door een nieuwe brug. Net over die brug, Heiligland 65, staat het in 2008 gerestaureerde ‘accijnshuis’. Dit is een uit ongeveer 1850 daterende poortwachterwoning in Hollandse waterstaatstijl, onder andere voorzien van een luifel met pilaren.
De uit 1725 daterende Hameipoort was vroeger een sierlijk hek op de Boombrug naar de voormalige Boompoort, de naam wekt de suggestie dat het om een voorpoort gaat met een hamei(valhek) maar dit is niet het geval.
De Boompoort zelf is van eerdere datum en dateert van c.a. 1582, hij dankt zijn naam aan de in 1572 geplaatste nieuwe palenrij in het Zeglis om de haven beter te kunnen afsluiten. Een palenrij met drijvende afsluitingen ‘bomen’ genoemd belette schepen verder te varen. De Boompoort is in 1865 gesloopt.
De Hameipoort was een extra obstakel op de Boombrug naar de Boompoort en ging ’s nachts op slot, de ophaalbrug ging omhoog en de Boompoort deuren werden gesloten, dus een driedubbele beveiliging van de stad, ruim 10 jaar na de sloop van de Boompoort ontkwam de Hameipoort in 1876 ook niet aan de slopershamer.
In 2015 is de replica van de Hameipoort en Boombrug gereedgekomen met de opening van de poort is een historisch stukje Alkmaar, tussen de Voormeer en het Zeglis weer in ere hersteld.
Schermerhek
Hameipoort
MAASTRICHT ST. PIETERS(WATER)POORT.
Deze waterpoort lag naast de voormalige St.Pieterspoort, door deze waterpoort stroomt de buitenste Jekertak de Nieuwstad in, In de waterpoort kon men een ijzeren valhek (‘reek”in het Maastrichts) neerlaten. De Nieuwstad behoorde tot het grondgebied van de Luikse Heerlijkheid Sint-Pieter, maar werd uit overwegingen van militair aard door Maastricht geannexeerd. Rond 1515 werd het gebied ommuurd, uit die periode dateert de waterpoort. Aan de Stadszijde komt de Jeker uit bij de Leeuwenmolen of de Molen van Clemens.
Vroeger hebben hier nog de Neustadmolen en de Höfkensmolen gelegen. Poort lag net naast de St.Pieterspoort en naast de Poortwachtershuis.
Naast de waterpoort aan de oostelijke zijde was een muurtoren te zien. Op deze locatie staat niet alleen de Sint Pieterspoort, maar ook de waterpoort voor de Jeker die ernaast lag. Deze waterpoort bestaat nog en is in het stadspark te zien inclusief venster met tralies.
MAASTRICHT NIEUWENHOFPOORTJE.
Het Nieuwenhofpoortje, ook wel Begijnenpoortje of poortje bij de Zwingelput genoemd is een kleine doorgang in de tweede ommuring in de Nieuwenhofwal die in de 14de eeuw werd gebouwd, De huidige naam van de poort verwijst naar de Nieuwenhof, het naastgelegen begijnhof.
Het Nieuwenhofpoortje wordt voor het eerst genoemd in een schepenbrief van het kapittel van Sint-Servaas in 1374, volgens de Maastrichtse humanist en eerste stadshistoricus Herbenus (1451-1538) werd het Nieuwenhofpoortje al voor 1485 dichtgemetseld, dit werd gedaan omdat het begijnhof omstreeks die tijd verplaatst werd naar de huidige locatie binnen de toenmalige stadsomwalling.
Door de veranderde oorlogsvoering werden de stadsmuren rond In het midden van de 16e eeuw aan de stadszijde verstevigd met aarden wallen om ze beter bestand te maken tegen kanonskogels,
de inham van het Nieuwenhofpoortje was hierdoor vanaf de stad niet meer zichtbaar terwijl deze aan de veldzijde strak was dichtgemetseld.
Toen in 1908-’09 de aarden wal aan de stadszijde van de Nieuwenhofwal werden afgegraven, en de Nieuwenhofstraat werd aangelegd werd het Nieuwenhofpoortje en de stenen trap naar de weergang boven op de walmuur na 350 jaar herontdekt, de stadsmuur is gerestaureerd en de dichtgemetselde poort opnieuw geopend, hoewel de eerste jaren afgesloten met een hek, aangezien aan de veldzijde de brug over de Jeker er nog niet lag, deze is de jaren veertig van de 20ste eeuw aangelegd alsmede de wandelplaats boven op de walmuur hiermee herkreeg het poortje zijn oorspronkelijke functie terug, in 1988 heeft er opnieuw een restauratie plaatsgevonden. in 2018 is geprobeerd dit poortje uitgebreid te fotograferen maar zoals hieronder is te zien was deze niet toegankelijk.
